Over mijn oma.
De laatste ademMijn oma is overleden. Ze is 94 jaar geworden. Zij heeft haar laatste adem uitgeblazen, zoals dat dan wordt genoemd. Ze was in de afgelopen jaren al een aantal keer in het ziekenhuis beland, maar steeds met goede afloop. Dat was dit keer anders. Ze had een flinke beroerte gehad. Alle discussies over onnodig lijden, eigen zeggenschap over leven en sterven komen dan dichtbij.
Mijn oma is na een week gestorven. In die week lag ze er rustig bij, werd goed verzorgd door haar dochter - mijn tante -, en had periodes van wegzakken en heldere momenten. Ik ben in die week veel bij haar langs geweest. Ik heb een keer een uurtje samen met haar gezeten, heb haar verteld hoe veel ik van haar hou en hoe geweldig ik haar als oma heb gevonden en hoe veel ik haar zou gaan missen. Ook heb ik twee avonden samen met mijn tante aan haar bed gezeten. Dat waren bijzondere avonden. Ze zocht steeds onze handen om vast te houden. Mijn tante en ik spraken samen over van alles, haalden herinneringen op aan het overlijden van mijn moeder, herinneringen aan mijn oma en zaten bij momenten ook stil bij haar bed. Toen ik die avond wegging en naar mijn auto liep was mijn gedachte: “als dit de laatste keer is dat ik haar gezien heb, dan was het een mooie, laatste keer, het is goed zo”. Het was ook de laatste keer. De dag er na is ze gestorven.
Waarom vertel ik dit? Ik wil vertellen dat deze week, naast het verdriet en soms het onvermogen om als er lijden was, dit te verlichten, deze week ook veel moois gebracht heeft en dat het helpt bij het verwerken van het verdriet om het verlies van mijn oma. Ook het afscheid en de crematie hebben daar aan bijgedragen. Wat niet wegneemt dat ik haar vreselijk zal missen.
In mijn praktijk kom ik allerlei vormen van verlies en rouw tegen. Als mensen bij mij terechtkomen, dan is er vaak sprake van onverwerkt verlies. Je zou kunnen zeggen dat het rouwproces gestagneerd is, vastgelopen is en daarmee ook het levensplezier verminderd is.
Stagnatie kan bijvoorbeeld optreden als iemand zijn partner verloren is en het niet lukt om zijn of haar leven weer op de rit te krijgen. Of als iemand op jonge leeftijd één van zijn ouders of een broer of zus onverwacht verloren heeft, of juist na een lang ziekbed of onder nare omstandigheden (zelfmoord, moord, ongeluk). Als de gebeurtenissen zo heftig zijn of het overlijden zo onverwacht, dan kun je vaak niet anders dan in een soort overlevingsstand gaan: alle emoties diep wegstoppen en door gaan.
En in dat stilvallen of juist hard doorgaan ontstaan op den duur allerlei symptomen die de aandacht afleiden van het oorspronkelijke verlies en verdriet: te hard blijven werken, verslavingen, vage lichamelijke klachten, depressie, etc. Door er over te praten, maar ook door de emoties over dat verlies als nog toe te staan en te verwerken kan de levenslust weer terugkeren, kan de spanning uit je lijf verdwijnen en kun je zelf weer voluit in het leven staan. Je doorloopt als het ware het rouwproces vanaf het punt waar het ooit gestagneerd is geraakt.
Ik vergelijk het zelf altijd heel simpel met het opruimen van de rommelzolder. De meeste mensen ruimen met enige regelmaat hun rommelzolder of kelder op en dat geeft altijd letterlijk ook in je hoofd en lijf een opgeruimd gevoel. Met oude, onverwerkte emoties werkt dat precies hetzelfde: het opruimen ervan geeft letterlijk weer ademruimte.
